مطالب عمومي

ميگرێن (شەقيقە) يەكێكە لە نەخۆشييە سەردەردي تايبەتمەند و زۆر شايع كە كاريگەري زۆر لە ژياني ڕۆژانە دەهێنێت. ئەو سەردەردە ناوازە، توندە و زۆرجار لە يەك لاي سەريدا دەدەرێت، بەهۆي ئەوەش “شەقيقە” دەگوترێت. ميگرێن پێكهاتووە لە گورتربووني ئەندامي دەرووني سەر، دۆخێكي تەنيشتي دەرووني، هەرەشەي ژينەكيميا و گۆڕانكاري لە ڕەگەزي خوێن‌گواستنەوەكان.

نيشانەكاني ميگرێن 

ميگرێن تەنها سەردەرد نييە، بەڵكو نيشانەكاني تريش هەيە كە پێش يان لەكاتي سەردەرددا دەبينرێن:

• سەردەردي توند، زۆرجار لە يەك لا
• چلپي سەر (درێژدار و دڕند)
• تيژبووني ڕوناكي، دەنگ و بۆن
• ته‌ووشبوون و قي كردن
• تيرەبووني باصيرتەوە يان بينيني شەمەكاني ڕووناك (Aura) پێش سەردەرد
• كەمتربووني تواناي كاركردن و سەقامگيري

هۆكاري ميگرێن

هۆكارەكاني جوان ناڕووني پێويستي بە پشكنيني زانستي هەيە، بەڵام زۆرجار بەو شتانەوە دەستيان پێدەكات:

• گۆڕانكاري هۆرمۆن
• زەحمەت، دڵتەنگي و استرسي زۆر
• خواردني تەواوێت (چوكۆلات، پەنيرە تۆخ، نوشابە)
• خوێندكاربوون يان نەخەوتن
• گۆڕاني جۆڵەواي (هەوا)
• رۆشنايي توند يان دەنگي بەرز

چۆنيەتي چارەسەركردن

چارەسەركردن لە دوو بەش پێكهاتووە: كەمكردنەوەي دەرد و مەرج گرتنەوەي ناوچەكاني دەرووني.

• دەرمانەكاني تێكەڵكاري (مثل NSAIDs)
• دەرماني تايبەت بۆ ميگرێن (Triptans)
• خەوتني بەهێز و ڕێك، نان‌خۆري بەڕێوبەري
• خاوەني نيشانەكان و تەنكەرەكاني هەناسە

كاتێك دەبێت بۆ دكتۆر بريتسە بري؟

ئەگەر سەردەردەكان لە كاتێكي درێژدا بگرن، يان هەر شتێك تري نوێ بێت، باشە ڕەچاوكردني دكتۆر بكەيت، بۆ دەستنيشانكردني هۆكاري سەرەكي.

خەمۆكي” يا افسردگي كێشەيەكي دەروونييە كە لە سەرانسەري جيهاندا پەرەي سەندووە و ميليۆنان مرۆڤي لە تەمەنە جياوازەكاندا بە خۆيەوە تووش كردووە. زۆربەي خەڵك بە هەڵە وا دەزانن خەمۆكي تەنيا دڵتەنگييەكي سادە يان وەڕەزبوونێكي كاتييە بەڵام لەڕاستيدا خەمۆكي نەخۆشينێكي ڕاستييە كە لە سەر هەست و نەستي مرۆڤ كاريگەري ڕاستەوخۆ دادەنێت. كەسي تووشبوو ڕەنگە بەبێ هۆكارێكي تايبەت هەست بە خەم و ئاڵۆزييەكي زۆر بكات و ئەمەيش ببێتە بەربەستێكي قايم بۆ چالاكيي ڕۆژانە، ئيشكردن، خوێندن و پەيوەندييەكاني و ڕەهەندە جياجياكاني ژياني تووشي ئاريشە بكات.

گرنگيي ئەم باسە لەوەدايە كە ئەم نەخۆشينە دەكرێت چارەسەر ببێت بەڵام بەستراوەتەوە بەوەي كە تا چ ڕادەيەك لەلايەن خودي كەسەكەوە يان دەورووبەرەوە گرنگي پێ دەدرێت. زۆر كەس بە هۆي شەرم و ترس و ناهوشيارييەوە خۆ دەبوێرن لە چارەسەر يان درەنگ بە دواي چارەسەردا دەكەون كە هەر ئەم پرسە دەتوانێت ئاستي نەخۆشينەكە قورستر بكات تا ڕادەيەك كە چارەسەركردني بەرەو دژواربوون بچێت. لەم بابەتەدا هەوڵ دەدەين بە زمانێكي سادە و زانياري پزيشكي خەمۆكي له سايتي دوكتۆر گيان بناسێنين و هۆكار و ڕێگاي چارەسەركردني ئەم گرفتە دەستنيشان بكەين.

نيشانە ديارەكاني خەمۆكي: چۆن خەمۆكي دەستنيشان بكەين؟ 

نيشانەكاني خەمۆكي لە نێو كەسەكاندا جياوازە، بەڵام نيشانە باوەكاني ئەمانەن:

نيشانە سۆزدارييەكان

• خەم و دڵتەنگييەكي زۆر: نەخۆش بە درێژايي ڕۆژ هەست بە خەم و دڵتەنگي دەكات.
• هەستكردن بە بێبايەخي و تاوانباربوون: تووشبوو بەردەوام خۆي سەركۆنە دەكات و خۆي لە هەمبەر ڕووداوەكاني ژياني بە تاوانبار دەزانێت.
• بێ هيوا بۆ داهاتوو: بە شێوەيەك كەسەكە هيچ پلان و بەرنامەيەكي بۆ داهاتوو نييە.
• چێژوەرنەگرتن(Anhedonia): تەنانەت ئەو چالاكييانيش وا پێشتر چێژبەخش بوون چيتر چێژبەخش نين.

نيشانە مەعريفي و هزرييەكان

• كەمبووني تەركيز و يادەوەري: تووشبوو لە بەبير هێنانەوەي داتاكاندا تووشي كێشە دەبێت و ناتوانێت لە سەر بابەتێكي تايبەت تەركيز بكات.
• سەخت بڕياردان: هەر بەهۆي نەبووني تەركيزي پێويست، توانايي بڕياردان بۆ كەسي تووشبوو كەم دەبێتەوە سەرەنجام ڕاڕايي جێگەي خۆي خۆش دەكات.
• بيركردنەوەي نەرێنيي بەردەوام:تووشبوو بەردەوام بير لە ڕووداني ڕووداوي ناخۆش دەكاتەوە هەر ئەمەيش بەربەستێكە بۆ دەستپێكردني هەر كارێكي نوێ.
• بيركردنەوە بە خۆئازاردان يان خۆكوشتن: بيركردنەوە بە خۆكوشتن و ئازارگەياندن بە خۆ نيشانەيەكي تري ئەم نەخۆشينەيە، تووشبوو لە ڕێگەي كەرەستەي تايبەتەوە هەوڵ بۆ ئازارداني خۆي يان تەنانەت پەنا بۆ خۆكوشتن دەبات

كم خوني يان نائاسايي لە ژمارە و كاركردني ژەمايەڵە سوورەكان يەكێكە لەو كێشە پزيشكييە باوەكان كە لە جيهاندا زۆر جار دەبينرێت. ئەم ناكوكييە لە وەختي دروست دەبێت كە خوێن ناتوانێت ئۆكسيجيني پێويست بگەيەنێت بۆ خانە و ئەندامەكاني لەش. بەپشتيواني زانياري پزيشكي و پەيرووي ڕاهێنانە تايبەتي، دەتوانرێت كەمخوێني بە شێوەيەكي باش چارەسەر بكرێت. ماڵپەڕي دوكتۆر گيان بە شێوەيەكي ورد هەموو شتە گرنگەكان دەخاتە بەر هەڵبژاردنەكان بۆ چارەسەركردني كەمخوێني.

١- دەركەوتني هۆكاري سەرەكي 

سەرەتا، دەتوانرێت بڵێين گرنگترين هەنگاو بۆ چارەسەركردني كەمخوێني، ناساندني هۆكاري سەرەكييە. كەمخوێني جياوازەكان هەيە:

• كەمبوودي ئاسێ (Iron deficiency anemia)
• كەمبوودي B12
• كەمبوودي فۆلات
• كەم‌هەبووني ژەمايەڵە سوورەكان بەھۆي نەخۆشييە ديكە
• كێشە جەستەيي لە خوێن‌سازيدا

دياريكردني هۆكار گرنگە چون دەبێ چارەسەر پەيوەنديدار بێت بە هۆكاري خۆي، نەك چارەسەرێكي گشتي.

٢- چارەسەركردني كەمخوێني بەهۆي كەمبوودي ئاسێ

زۆربەي كەسان بەهۆي كەمبوودي ئاسێ تووشي كەمخوێني دەبن. بەپشتيواني زانياري پزيشكي، پزيشكان زۆرجار ڕاژەي ئاسێ پێشنيار دەكەن، هەمان كات جگە لۆك كردني خواردنە خوێن‌دەرستەكان. خواردني گوشت، جەگري ماري، سپيناج، سۆز، عدس، نەخۆش، توماتي و دانەوە گەندەوارەكان دەتوانن ئاسێ زياد بكەن. هەروەها، خۆردني ڤيتامين C دەتوانێت وەرگرتني ئاسێ باشتر بكات.

لە ماڵپەڕي دوكتۆر گيان بەتفصيل باس دەكرێت چۆن ڕێژەي خواردن بەباشي دابنرێت بۆ زيادكردني ئاسێ.

٣- چارەسەركردني كەمبوودي B12 و فۆلات

ئەگەر هۆكاري كەمخوێني بگەڕێتەوە بۆ كەمبوودي B12 يان فۆلات، پزيشك زۆرجار ڕاژە يان دەرماني تايبەتي دەنووسێت. كەساني گوشت‌نەخۆر بەتايبەتي دچار ئەم جۆرە كەمخوێني دەبن، بۆيە پێويستە خواردني ئەو ڤيتامينانە زياد بكرێت. ناوەڕۆكي زانياري پزيشكي لەم بابەتەدا دەڵێت ئەوەي بەرزكردنەوەي ڤيتامين B12 گرنگە بۆ پێشگري لە خستبون، سەرگيژي و كێشەي ئەندامي ئەسەبي.

٤- چارەسەركردني كەمخوێني بە سەردانبە پزيشك و چاودێري درێژخايەن

لە تێكەڵكردنەكاني دوكتۆر گيان باس دەكرێت كە كەمخوێني دەتوانێت نيشانە باوەكاني وەك ئاوسانبوون، خستگي زۆر، سووكبووني پوست و لەبەردان هەبێت. بۆيە، سەرداني پزيشك گرنگە بۆ وەستاندني دۆخەكە و دياريكردني جۆري چارەسەر.

پزيشك دەتوانێت خوێن‌تان ببيندرێت، تاقيكردنەوە بنێريت و دەرمان بگوازێت. چاودێري پزيشكي پەيوەنديدار گرنگە چون كەمخوێني لەوانەيە پەيوەنديدار بێت بە نەخۆشي ديكە.

٥- ڕاهێنان و گۆڕيني ژيان‌بابەت

بەپشتيواني زانياري پزيشكي، هەندێك رێكار دەكرێن پێشنيار بكرێن بۆ چارەسەركردني كەمخوێني:

• خەو بە هێمن و گونجاو
• خۆردني خواردني پڕلێو و پڕئاسێ
• دووركەوتن لە چاي و قاوە لەم كاتانەدا كە ڕاژە دەتخوێندرێت
• ئەنجامي وەرزشێكي نرمي ئاوايي
• چاودێري نيشانەكان بە شێوەيەكي هەفتانە

خاڵي كۆتايي

كەمخوێني گرنگە چارەسەر بكرێت، چون دەتوانێت لە پێش كەوتن بگاتە كێشەيە گەورەتر. بەپشتيواني زانياري پزيشكي و ڕێبەري دوكتۆر گيان، دەتوانيت باشترين چارەسەر بۆ دۆخت دياري بكەيت و خۆت بپارێزيت لە كێشەداني درێژخايەن.